Αφροδίτη Μητσοπούλου - Interview

Η Αφροδίτη Μητσοπούλου έχει πραγματοποιήσει σπουδές στην αρχιτεκτονική, το θέατρο και τη μουσική. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα ως ηθοποιός. Οι Πηνελόπες είναι η 3η της σκηνοθετική δουλειά.

Η χορωδία Εξαρχείων ξεκίνησε το 2011 όταν μαζεύτηκαν πέντε άνθρωποι και είπαν να φτιάξουν μια χορωδία, γιατί τους αρέσει το τραγούδι και γιατί βρίσκουν ότι το να τραγουδάνε οι άνθρωποι μαζί χωρίς αποκλεισμούς είναι πολιτική πράξη. Από τότε γίνανε πολλοί, έχουν φιλοξενηθεί σε διάφορους χώρους, ανάμεσά τους και το Θέατρο των Εξαρχείων. Έχουν περάσει από τη χορωδία εκατοντάδες άνθρωποι όλων των ηλικιών, φύλων, τάξεων, εθνικοτήτων και τραγουδιστικών ικανοτήτων, καθώς η χορωδία είναι ανοιχτή σε όλους. Η χορωδία αποτελείται από επαγγελματίες τραγουδιστές μέχρι ανθρώπους που δεν τολμούσαν πριν να τραγουδήσουν. Το ρεπερτόριο περιλαμβάνει κυριολεκτικά τα πάντα και τραγουδάνε πάντα a capella. Πραγματοποιούν δύο εμφανίσεις το χρόνο. Η χορωδία έχει συμμετάσχει σε διάφορα ξένα ντοκιμαντέρ σχετικά με τις δομές αλληλεγγύης και την Αθήνα της κρίσης.

Ποιο υπήρξε το έναυσμα για τις Πηνελόπες; Πρώτα γίνανε οι συνεντεύξεις ή πρώτα ήρθε η έμπνευση για την παράσταση και στη συνέχεια έγινε ο δραματουργικός σχεδιασμός;

Αρχικά αυτό που μου κίνησε  το ενδιαφέρον είναι η περίπτωση των γυναικών  που είναι εσώκλειστες και φροντίζουν ηλικιωμένους και παιδιά,  έχουν έρθει από άλλες χώρες, έχουν αφήσει τις οικογένειες τους και μένουν με άλλες οικογένειες , δηλαδή  ζουν μια ζωή που δεν είναι δική τους. Η ζωή τις προσπερνά.  Αυτές ήταν το έναυσμα για τις Πηνελόπες. Και η ιδέα ότι οι περιπέτειες αυτών των γυναικών δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά ότι ο ανθρώπινος πόνος, ο ξεριζωμός, η μάχη για κάτι καλύτερο, τα όνειρα και η ελπίδα είναι πάντα τα ίδια με οδήγησε στα αρχαία κείμενα που σχετίζονται με τον Τρωικό πόλεμο. Πρώτα λοιπόν ήρθε η ιδέα για την παράσταση, μετά πήρα συνεντεύξεις από Γεωργιανές, είδα πόσο καλά «δένουν» τα λόγια τους με αυτά των Τρωάδων, της Ιλιάδας και της Οδύσσειας και τέλος αποφάσισα να διευρύνω το πεδίο μελέτης και να πάρω συνεντεύξεις και από Σύριες. Πρόκειται για γυναίκες που μόλις βγήκαν από έναν πόλεμο και μπήκαν σε έναν παράλληλο σύμπαν όπου απλώς μεταφέρονται από χώρα σε χώρα, αλλά βρίσκονται πάντα στο ίδιο σημείο, πάντα σε αναμονή. 

Πως προέκυψε το φημισμένο πλέον "σφουγγαρίζω"; Υπήρξε ποτέ ο παραμικρός ενδοιασμός για την χρήση του;

Φυσικά και υπήρξε ενδοιασμός. Ήθελα με κάποιο τρόπο να δηλώσω την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι Γεωργιανές, γιατί σε αυτές αναφέρεται το «σφουγγαρίζω», χωρίς όμως να τις βάλω στην θέση να λυπούνται τον εαυτό τους. Αυτό άλλωστε θα ήταν ψέμα, δε συμβαίνει σε καμία περίπτωση. Πώς όμως μιλάς για τόσο τραγικά πράγματα χωρίς να γίνεσαι μελό; Όπως μου μίλησαν οι ίδιες, με χιούμορ. Το να χρησιμοποιήσω σαν βάση ένα επαναλαμβανόμενο μουσικό μοτίβο με το μοναδικό στίχο «σφουγγαρίζω» και πάνω εκεί να υφάνω τις ιστορίες ήταν μια ριψοκίνδυνη απόφαση, γιατί είναι πολύ εύκολο το αποτέλεσμα να βγει «ελαφρύ» ή σαχλό. Όμως αν πετύχει είναι το πιο κοφτερό μαχαίρι, είναι αφοπλιστικό.

Από πέρσι έως φέτος οι αλλαγές δεν είναι δραστικές αλλά φαίνεται να έχει σφίξει πολύ ο ρυθμός της παράστασης ενώ τα αποσπάσματα από τα έπη του Ομήρου και τις Τρωάδες γίνονται πιο στιβαρά. Πως βλέπετε τον συνδυασμό μαρτυριών και αποσπασμάτων: αλληλοσυμπληρώνονται, αντιπαρατίθενται ή κάτι διαφορετικό;

Οι μαρτυρίες είναι προφορικός λόγος , σύγχρονο κείμενο σε κακά ελληνικά ή αγγλικά. Τα  αρχαία κείμενα είναι  έμμετρα με λυρισμό  και ποιητικότητα. Παραθέτω το ένα μετά το άλλο, με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε φορά το καθένα να προχωράει την αφήγηση. Θα έλεγα λοιπόν ότι η βασική τους λειτουργία είναι να δρουν συμπληρωματικά. Η αντίθεση όμως, που είναι μεγάλη, προκύπτει μοιραία από τη διαφορετική τους μορφή. Και εκεί ακριβώς κρύβεται όλη η δύναμη, όλη η ορμή της παράστασης, γιατί ξαφνικά διαπιστώνει κανείς  ότι, με όποιο τρόπο κι αν τον περιγράψεις, ο πόλεμος είναι πάντα ίδιος, ο πόνος είναι πάντα ίδιος, τα όνειρα και οι επιθυμίες διασχίζουν το χρόνο ανέπαφα και η Τροία θα καίγεται για πάντα. 

Πως προσεγγίζει η ηθοποιός τις μαρτυρίες που καλείται να ερμηνεύσει; 

Οι ηθοποιοί έχουν ακούσει τις συνεντεύξεις και έχουν γνωρίσει και κάποιες από τις γυναίκες. Καλούνται να απευθύνουν στο θεατή τα λόγια αυτών των γυναικών. Τίποτα παραπάνω. Με αμεσότητα και χωρίς περιττά στολίδια. Χωρίς να παριστάνουν κάτι. Καλούνται όλες μαζί να αφηγηθούν μια ιστορία. Μόνο αυτό. Το κείμενο είναι πολύ δυνατό, οτιδήποτε που πάει να του «φορεθεί» το αποδυναμώνει.

Έχει παρακολουθήσει κάποια από τις γυναίκες των συνεντεύξεων την παράσταση; Κι αν ναι τι σας είπε για την εμπειρία της;

Οι Σύριες από τις οποίες έχω πάρει συνέντευξη έχουν όλες φύγει, με νόμιμο ή παράνομο τρόπο, προς την υπόλοιπη Ευρώπη. Με κάποιες από αυτές έχουμε κρατήσει επικοινωνία και μαθαίνουμε που βρίσκονται, με άλλες όχι. Μόνο μία δεν έχει καταφέρει να φύγει. Βρίσκεται εδώ με 5 παιδιά και προσπαθεί να βρει τρόπο να πάει στην Αυστρία στον άντρα της, ο οποίος έχει άσυλο, αλλά η Αυστρία δεν τη δέχεται. Την επισκεπτόμαστε συχνά και έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον να ‘ρθει στην παράσταση. Την περιμένουμε. Οι Γεωργιανές έχουν ρεπό μόνο Κυριακή και είναι δύσκολο γι αυτές να ‘ρθουν στην παράσταση. Μία από αυτές ήρθε.  Ήταν πολύ συγκινημένη σε όλη τη διάρκεια της παράστασης.  Ήταν πολύ δυνατή εμπειρία και γι αυτήν και για εμάς. 

Η αισιοδοξία που διαθέτουν οι πρωταγωνίστριες υπήρξε ζητούμενο ή ήταν αποτέλεσμα της σκηνοθετικής προσέγγισης; Προέκυψε φυσικά ή επιδιώχθηκε;

Η αίσθηση που πήρα από τις γυναίκες όταν μιλούσα μαζί τους δεν ήταν τόσο αυτή της αισιοδοξίας αλλά της μεγάλης ανάγκης να γαντζωθούν από οτιδήποτε τις κρατάει ζωντανές, θα έλεγα κυρίως ότι τις χαρακτηρίζει η βεβαιότητα ότι θα συνεχίσουν τη μάχη.  Υπήρξε ζητούμενο από την πλευρά μου να αποδοθεί αυτή η αίσθηση. Θα έλεγα λοιπόν ότι αυτό που βγαίνει δεν είναι αισιοδοξία αλλά αποδοχή της κατάστασης σε τέτοιο βαθμό που οδηγεί σε ένα διονυσιακό ξέσπασμα όπου ότι και να γίνει πια δε μας αγγίζει. Άλλωστε αυτή δεν είναι και η κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα ο Έλληνας;

Αν έπρεπε να προστεθεί μια ανδρική παρουσία ερμηνευτικά πως θα ήταν αυτή; Θα διαφοροποιούσε πολύ τον χαρακτήρα της παράστασης; Θα άλλαζε ο ουμανιστικός και αντιπολεμικός της χαρακτήρας; Πιστεύετε θα υπήρχε σκηνική αντιπαράθεση;

Η παράσταση αυτή είναι μια ιστορία που αφηγούνται οι γυναίκες. Η ανδρική παρουσία υπάρχει, αλλά όχι ως φυσική παρουσία, υπάρχει μέσα από τις αφηγήσεις τους. Και μιλάνε πολύ για τους άνδρες τους, αλλά και για τους ρόλους του άνδρα και της γυναίκας και για το πως αυτοί ανατρέπονται. Πιστεύω ότι μια αντρική παρουσία δεν θα χωρούσε σε αυτή τη συνθήκη, όπως έχει διαμορφωθεί. Θα ήταν μια άλλη παράσταση.

Βλέπετε περαιτέρω εξέλιξη σε αυτό το έργο; Πως την φαντάζεστε αυτή: δραματουργική, σκηνική, μουσική, όλα μαζί, κάτι επιπλέον;

Ναι βλέπω εξέλιξη, όπως το είπατε προς όλες αυτές τις κατευθύνσεις. Είναι ένα έργο που μπορεί συνεχώς να αλλάζει όπως αλλάζουν γύρω μας οι εξελίξεις. Αν αποφασίσουμε να το παρουσιάσουμε ξανά κάποια άλλη χρονική στιγμή θα είναι σίγουρα αλλαγμένο.