Πέρσες – Κριτική

Οκτώ χρόνια μετά την μάχη της Σαλαμίνας (480 πΧ), ο Αισχύλος παρουσιάζει τους Πέρσες (472 π.Χ.) στα Διονύσια και κερδίζει το πρώτο βραβείο. Ο Αισχύλος πολέμησε τόσο στην μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.) εναντίον του Δαρείου, όπου έχασε τον αδελφό του όσο και στην μάχη της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) εναντίον του Ξέρξη. Ως εκ τούτου, η τραγωδία του «Πέρσες», διαθέτει μια σπάνια νηφαλιότητα ως προς τις περιγραφές των μαχών, αλλά και την αίσθηση της απώλειας και της ήττας. Ταυτόχρονα, δηλώνει σε πλείστα σημεία τις διαφορές των δύο λαών ως προς το πολίτευμα, αλλά και το κίνητρο ή και την αλαζονεία που μπορεί να διέπει τους ηγέτες. 

Ένα από τα πιο δυναμικά στοιχεία του έργου είναι ο Χορός των ηλικιωμένων Περσών, που συνδιαλέγονται και πλαισιώνουν την Άτοσσα, βασίλισσα της Περσίας, χήρα του Δαρείου και μητέρα του Ξέρξη. Στην παράσταση του Εθνικού, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Λιγνάδη, ο Χορός των Περσών, σύμφωνα με την κινησιολογική διδασκαλία του Κωνσταντίνου Ρήγου, αποκτά μια ξεχωριστή δυναμική. Η ενεργητική αποτύπωση της ναυμαχίας, με γραμμικούς σχεδιασμούς, χάρις στα κοντάρια που κρατούν, εναλλάσσεται ρυθμικά, με μια φορμαλιστική σιωπή και ακινησία, που παραπέμπει σε τοιχογραφίες της Περσέπολης. Ο κορυφαίος του Χορού, δίνει το εύρος και το βάθος της θλίψης τόσο με τον τόνο της φωνής του όσο και με την εκφορά του λόγου, την εν συναίσθηση των γεγονότων και την ατένιση ενός δύσθυμου μέλλοντος. 

Ο Θ. Κ. Στεφανόπουλος, υπογράφει την μετάφραση και την μετρική διδασκαλία. Αξίζει να αναφέρω ότι η Ερασμική προφορά που έχει επιλεχθεί να εναλλάσσεται με την μετάφραση στην νέα ελληνική, αντλεί εκτός άλλων την βάση της και από την μετρική των κειμένων. Έτσι λοιπόν, ακούγοντας την Άτοσσα ή μέλη του Χορού να προφέρουν την αρχαία Ελληνική σύμφωνα με την προφορά που ανέδειξε ο Έρασμος αλλά και πλείστοι άλλοι μελετητές τον 15ο και 16ο αιώνα μ.Χ. ανέμενα την «αποκατάσταση» της ευλαλίας, όπως πρότεινε ο Έρασμος. Φευ, δεν διαπίστωσα κάποια ουσιαστική συνεισφορά της συγκεκριμένης επιλογής στην παράσταση του αρχαίου δράματος, παρά την φιλολογική πρόταση. 

Ο θρήνος αποτελεί κεντρικό στοιχείο του έργου, και αποτυπώνεται τόσο μουσικά με την επιλογή ιδιαίτερων εγχόρδων και πνευστών όσο και με το τσάκισμα της φωνής και τον μακρόσυρτο ήχο. Κινησιολογικά αποτυπώνεται πιο έντονα μέσα από μια διαδικασία «μανίας» κατά την διάρκεια της οποίας αφαιρούνται τμήματα των κοστουμιών, ενώ τα σώματα παραδέρνουν μέσα σε ένα απελπιστικό βόμβο. Τα κοστούμια του Χορού έρχονται σε αντίθεση με αυτό της βασίλισσας η οποία αναλύεται σε ένα εσωτερικό στρόβιλο που εντείνεται από τον σχεδιασμό του ρούχου της και αναφέρεται σε μια διακριτά διαφορετική ιστορική εποχή από αυτήν που υπαινίσσεται το πλαίσιο της αφήγησης. Ο Αγγελιοφόρος, σχεδόν εξαϋλώνεται, αναπνευστικά τουλάχιστον, σε μια μεταφορική προσπάθεια απόδρασης από τον τόπο της μάχης για επιβίωση. 

Το φάσμα του Δαρείου, εμφανίζεται μέσα σε ένα κοστούμι που αποτυπώνει ένα σκελετό, χωρίς να μαρτυρά το μεγαλείο και την στιβαρότητα στην οποία επιθυμεί να προσφύγει η Άτοσσα. Εντούτοις, η εικόνα του Βασιλικού Ζεύγους, λίγο πριν την αποχώρηση του Δαρείου, έχει μια αίσθηση αλήθειας, μια ειλικρινή στιγμή βίωσης του πόνου της θνητής ζωής του Ισόθεου Δαρείου. Η εμφάνιση του Ξέρξη, η ησυχία της ήττας, η μοναξιά της απώλειας, είναι από τις πλέον μνημειώδεις στιγμές αυτής της πολυσυλλεκτικής παράστασης. Ο καλώς πεφρασμένος λόγος του, δεν αφήνει περιθώριο διαφυγής της απόλυτης θλίψης του πολέμου, των νεκρών, της ήττας. 

Η αίσθηση που αποκομίζω έχοντας παρακολουθήσει την παράσταση του Εθνικού, είναι ένας κατακερματισμός που ανασυντίθεται σε διαφορετικά επίπεδα. Η ηχηρή επιλογή εκφοράς του αρχαίου κειμένου με την Ερασμική προφορά, τα κοστούμια που θύμιζαν στολές ανατολικών πολεμικών τεχνών, η εμφάνιση της Άτοσσας σαν από Δυτική χώρα προερχόμενη, ο «σκελετός» του Δαρείου, ο λιλιπούτειος ναός του Παρθενώνα, τα «στασίδια», όλα αυτά τα στοιχεία συνέθεταν και αποσυνέθεταν τους Πέρσες. Ίσως σε ένα βαθύ συμβολισμό, αυτή η παράσταση των Περσών να επιχειρεί μια ανατομία του αντιπολεμικού αισθήματος του έργου; Πως ένα βαθιά αντιπολεμικό έργο μπορεί να τονώσει το εθνικό φρόνημα;