Τρελά Χρώματα @ Boem Radio

Πρόσφατα απόλαυσα στο Θέατρο του Κολωνού την παράσταση «Ιστορίες Φαντασμάτων από την Ιαπωνία» του Λευκάδιου Χερν, στον ίδιο χώρο που πριν δύο χρόνια με είχαν συγκλονίσει με τις «Τρωάδες». Η Θεατρική Ομάδα Κωφών "Τρελά Χρώματα"  δημιουργήθηκε το 2009 από κωφά-βαρήκοα άτομα. Η Ομάδα έχει παρουσιάσει παραστάσεις σε διαφορετικά είδη θεάτρου από κλασικό ρεπερτόριο μέχρι μοντέρνο θέατρο και από παιδικό θέατρο μέχρι θεατροπαιδαγωγικές δράσεις σε διάφορα φεστιβάλ, σε θέατρα, σε αρχαιολογικούς χώρους και πολιτιστικά ιδρύματα. Ενδεικτικά, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, στο θέατρο της Αρχαίας Ολυμπίας, στους Δελφούς, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Ρούμελης, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (Κ.Θ.Β.Ε), στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, στο Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης του Πολιτιστικού Ομίλου Τράπεζας Πειραιώς, στα Μερκούρεια 2018 του Δήμου Συκεών Θεσ/νίκης, στα Θερμοπύλεια 2018 του Δήμου Λαμιέων, στο Θεσσαλικό Θέατρο, στο Μικρό Παρίσι στην Αθήνα, στο 5ο Διεθνές Φεστιβάλ Δρόμου, στo Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου-Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, στο DEAFestival 2016-Ομοσπονδία Κωφών Ελλάδο/Ένωση Κωφών Ελλάδος, στο Bob Festival 2017, στην Συνάντηση Ευρωπαϊκής Ένωσης Κωφών (EUD) κ.α.

Προσωπικά παρακολουθώ παραστάσεις τους τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Είναι ενδιαφέρον πως η σκηνοθεσία και η δραματουργία συνδυάζονται ώστε να προσεγγίζουν και να ερεθίζουν το ενδιαφέρον κάθε κοινού ομιλούντος ή μη. Ως ομιλούσα, παρακολουθώντας απόσπασμα του μονόλογου της Εκάβης στις «Τρωάδες» από τις εξαιρετικές Αγγελική Λεμονή και Όλγα Δαλέκου μόνο στην Νοηματική, βρέθηκα έκπληκτη να συντονίζομαι με ένα γλωσσικό εκφραστικό μέσο που δεν κατέχω αλλά σταδιακά με καταλάμβανε. Φρονώ ότι αυτοί οι καλλιτέχνες, με τον τρόπο που προσεγγίζουν το ζήτημα της επικοινωνίας στο θέατρο, πραγματικά δημιουργούν ένα νέο γλωσσικό τόπο όπου η Νοηματική και η Ομιλούσα συναντιούνται σε ένα γόνιμο ζευγάρωμα.

Μετά την πρόσφατη παράσταση τους στο θέατρο του Κολωνού, «Ιστορίες Φαντασμάτων από την Ιαπωνία» του Λευκάδιου Χερν, η Μαρία Ρίκκου (κωφή ηθοποιός), η Όλγα Δαλέκου (κωφή ηθοποιός-συνεργάτης στην απόδοση κειμένων στην ΕΝΓ), η Μυρτώ Γκανούρη (διερμηνέας), η Τσαμπίκα Φεσάκη (ομιλούσα ηθοποιός) και η

Έλλη Μερκούρη (ομιλούσα ηθοποιός-σκηνοθέτης) απάντησαν στις ερωτήσεις μου για την ευκολία και την δυσκολία του θεάτρου, την εμπειρία από το συνέδριο “Audience Blending by Arts (ABBA) Innovative Bilingual Theatre for deaf and hearing actors, European Economic and Social Committee”, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες, τις αγαπημένες τους παραστάσεις και τις μποέμικες στιγμές τους

Ποια απ΄ όλες τις παραστάσεις σας αγαπάτε περισσότερο και γιατί;

Μαρία Ρίκου: Μου αρέσουν όλες οι παραστάσεις. Κάθε παράσταση έχει διαφορετικά  έργα, ρόλους, κουλτούρα, κινήσεις, χορούς και μουσικές. Αλλά περισσότερο αγαπώ την παράσταση «Τρωαδες» του Ευριπίδη, διότι η κατάσταση του πολέμου που διαπραγματεύεται το έργο ισχύει δυστυχώς μέχρι και σήμερα και αυτό το κάνει τόσο επίκαιρο και διαχρονικό. Η καταγωγή μου είναι από την Κύπρο και έχω ακούσει από τη μαμά, τις θείες και τις γιαγιάδες για την εισβολή των Τούρκων το 1974. Επέζησαν με δυσκολία και έχασαν τους δικούς τους ανθρώπους...όταν μου μιλούσαν για όλα αυτά πονούσε η καρδιά μου. Αυτό το έργο με επηρεάζει και με εκφράζει. Μακάρι να το ξαναπαίξω.

Έλλη Μερκούρη: Η κάθε παράσταση αποτελεί μια ξεχωριστή διαδικασία έμπνευσης και δημιουργικότητας, αλλά ταυτόχρονα και μελέτης και έρευνας του έργου και του υλικού που ενυπάρχει γύρω από αυτό, μέχρι να φτάσει στο στάδιο της καλλιτεχνικής παραγωγής. Μια τέτοιου είδους διαδικασία περιέχει πάντοτε εμπειρίες, γεύσεις και μυρωδιές από διαφορετικούς πολιτισμούς και κουλτούρες με αφορμή κάποιο θεατρικό ή λογοτεχνικό κείμενο. Η επαφή με τον υπέροχο αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, η γαλλική φινέτσα και κουλτούρα του 17ου αιώνα, ο αλλοτινός ιαπωνικός πολιτισμός ή ο εξωτικός ινδικός -που θα ανατρέξουμε σε λίγο-, όλα αυτά είναι τόσο διαφορετικά και γοητευτικά αναμεταξύ τους, που ορίζουν τον βαθμό της προκλητικότητας που επιθυμούμε να έχουμε. 

Πως είναι να μεταγράφεις ένα θεατρικό κείμενο στην νοηματική γλώσσα; Υπάρχει σχολή / τεχνική για αυτή την δουλειά;

Μυρτώ Γκανούρη: Η απόδοση ενός θεατρικού κειμένου σε μια διαφορετική γλώσσα από αυτή στην οποία έχει γραφτεί, είναι μια διαδικασία μακρά και επίπονη. Προσπαθείς να διατηρήσεις τον λυρισμό του με τρόπους που να είναι αντίστοιχα λυρικοί στη γλώσσα-στόχο. Προσπαθείς να διατηρήσεις στοιχεία του κειμένου, παντρεύοντας τα με τα στοιχεία της γλώσσας και της κουλτούρας που εκφράζει αυτή η γλώσσα. Έτσι λοιπόν, συμβαίνει και με την απόδοση στη νοηματική, που κυρίαρχο στοιχείο της είναι το γεγονός πως είναι οπτική. Δεν υπάρχει κάποια σχολή στην οποία διδάσκεσαι συγκεκριμένα πως να κανείς κάτι τέτοιο σε θεατρικά κείμενα. Ως διερμηνέας νοηματικής έχεις διδαχθεί και έχεις μάθει να ελίσσεσαι ανάμεσα στις δυο γλώσσες και στις δυο κουλτούρες. Όμως, όταν πρόκειται για κάτι τόσο εξειδικευμένο, επιστρατεύεις όλες σου τις γνώσεις. Εγώ διαβάζω πολύ σχετικά με το κείμενο που θα καταπιαστώ, και βασικά συνεργάζομαι με μια από τις κωφούς ηθοποιούς της ομάδας, η οποία όντας η ίδια φορέας της κουλτούρας της κοινότητας των κωφών εξασφαλίζει ότι το αποτέλεσμα θα είναι άρτιο και απόλυτα κατανοητό από αυτούς στους ποιους απευθύνεται. 

Έλλη Μερκούρη: Δεν θα χρησιμοποιούσα τη λέξη "μεταγράφω" το θεατρικό κείμενο στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, αλλά "μετουσιώνω" ή ίσως καλύτερα "αποδίδω", όπως είναι ο δόκιμος όρος. Σε αυτό το κομμάτι της δουλειάς σε σχέση με την ομάδα, θα έλεγα ότι έχει γίνει πολύ μελέτη και έχει βρεθεί η φόρμουλα, σύμφωνα με την οποία συνεργαζόμαστε, προκειμένου να έχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα. Η διερμηνέας Μυρτώ Γκανούρη μαζί με την κωφή ηθοποιό Όλγα Δαλέκου και εγώ ως θεατρολόγος πραγματοποιούμε κάποιες συναντήσεις, έτσι ώστε να ενημερωθούν για το θεατρικό έργο ή το λογοτεχνικό κείμενο που θα μελετήσουμε. Κατόπιν, οι δυο τους συνεργάζονται άψογα σχετικά με την απόδοση των κειμένων και οφείλω να πω ότι κάθε φορά με εκπλήσσουν με τον τρόπο που αφουγκράζονται το έργο. Είναι κάθε φορά μια πρόκληση και αυτό. Παρ’ όλο που δεν υπάρχει κάποια σχολή ή κάποιο είδος τεχνικής, θα έλεγα ότι η Μυρτώ και η Όλγα θα μπορούσαν σίγουρα να δημιουργήσουν!

Ποια είναι η μεγαλύτερη ευκολία και ποια η δυσκολία για τα Τρελά Χρώματα;

Μαρία Ρίκου: Η ευκολία είναι ότι εμείς γνωρίζουμε τη δουλειά, κάθε ένας έχει τη δίκη του ευθύνη μέσα στη δουλειά. Επίσης, συνεργαζόμαστε πολύ καλά, γιατί πια είμαστε σαν οικογένεια, ξέρουμε πολύ καλά ο ένας τον άλλον. Η δυσκολία είναι σχετικά με τους χώρους των παραστάσεων, τα θέατρα τις οικονομικές συνθήκες και όλα αυτά. Εμείς παλέψαμε πολύ μόνοι μας μέχρι να έρθει κάποια χορηγία από τον Υπουργείο Πολιτισμού. Μέχρι τώρα μπορεί να τα είχαμε καταφέρει, αλλά δυσκολευτήκαμε αρκετά. 

Όλγα Δαλέκου: Ανάλογα με το θεατρικό έργο και τους ρόλους που υποδυόμαστε. Το πιο δύσκολο είναι να κάνεις τη κάθε λέξη να βγαίνει φυσικά και όχι ψεύτικα σαν να φοράς έναν δεύτερο ρόλο που δεν είσαι εσύ. Κάθε κείμενο, κάθε ρόλο πρέπει να το κάνεις δικό σου, να το αγαπήσεις, να ταυτιστείς και τότε οι λέξεις θα βγαίνουν αβίαστα σαν να ήταν ολόδικές σου.

Τσαμπίκα Φεσάκη: Η επικοινωνία που είναι και ζητούμενο για τα «Τρελά  Χρώματα» άλλοτε είναι ο μεγαλύτερος σκόπελος που έχουμε να υπερβούμε μέσα από τη διαδικασία της μετάφρασης, αλλά και πρακτικών δυσκολιών, και άλλοτε είναι ευλογία και χάρισμα γιατί έχουν βρεθεί κοινοί κώδικες και σημεία αναφοράς. 

Έλλη Μερκούρη: Όσον αφορά την ίδια την Θεατρική Ομάδα Κωφών "Τρελά Χρώματα" θα έλεγα ότι τελικά μου φαίνεται ότι η ομάδα αυτή δημιουργήθηκε για να ξεπερνάει τα εμπόδια και τις δυσκολίες που παρουσιάζονται μπροστά της. Αν θυμηθώ από την αρχή τη διαδρομή της, αρκετοί ήταν εκείνοι που δεν πίστευαν σε ένα τέτοιο είδους επαγγελματικό, καλλιτεχνικό και αισθητικό αποτέλεσμα και ευτυχώς που διαψεύστηκαν. Βεβαίως, υπάρχει μια διαφορετική προσέγγιση μέσω μιας οπτικής γλώσσας. Ωστόσο, το γεγονός αυτό αναδεικνύει και άλλους υποκριτικούς κώδικες του σωματικού θεάτρου ή τις αρχές του αυτοσχεδιασμού και επιφέρει ένα καινοτόμο σκηνικό αποτέλεσμα με περισσότερη οπτική πολυπλοκότητα. 

Θέατρο μέσω διαδικτύου: είναι εναλλακτική ή μια νέα κατεύθυνση στις παραστατικές τέχνες;

Τσαμπίκα Φεσάκη: Σίγουρα μια εναλλακτική λύση ανάγκης. Το θέατρο συμβαίνει εδώ και τώρα και βασίζεται στη ζωντανή σχέση με το κοινό. 

Έλλη Μερκούρη: Σήμερα, εξαιτίας των διαφορετικών συνθηκών που έφερε αυτή η τεράστια αλλαγή, οι παραστατικές τέχνες δεν θα μπορούσαν να είναι αμέτοχες σε όλο αυτό που συμβαίνει. Δεν θα έθετα τον όρο θέατρο μέσω διαδικτύου. Το θέατρο είναι κάτι που συμβαίνει ζωντανά και επί σκηνής με την συμμετοχή των θεατών. Θα μπορούσε όμως, να ξεκινήσει η συζήτηση γύρω από μια άλλου είδους προσέγγιση που δεν μπορώ ακριβώς ακόμη να την ορίσω με συγκεκριμένους όρους. Ας πούμε, για παράδειγμα, μια νέα προσέγγιση στους υποκριτικούς κώδικες με όρους κινηματογραφικούς, κάτι ανάμεσα σε θέατρο και κινηματογράφο, που όμως ορίζεται από τι πλαίσιο παρουσιάζεται κάθε φορά. Έτσι, για παράδειγμα, είναι άλλο να έχουμε ζωντανά έναν μικρό αριθμό θεατών και ταυτόχρονα να υπάρχουν και θεατές που θα  παρακολουθούν την παράσταση μέσω του διαδικτύου. Σε αυτή την περίπτωση οφείλουμε να βρούμε τον ερμηνευτικό κώδικα που αρμόζει και στα δυο ακροατήρια, κάτι που δεν συμβαίνει αν η παράσταση οριζόταν ότι θα παρουσιαστεί μονάχα μέσω του διαδικτύου. Σε κάθε περίπτωση πάντως οφείλουμε να είμαστε υπεύθυνοι και συνεπείς απέναντι στους θεατές μας. 

Η επικοινωνία – συνδυασμός ομιλούσας και νοηματικής – επηρεάζει την δραματουργία ή / και την επιλογή έργου;

Τσαμπίκα Φεσάκη: Μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται κάτι δύσκολο, αλλά τελικά ναί, επηρεάζει τη δραματουργία, ανοίγοντας καινούργιους δρόμους και μονοπάτια στην επικοινωνία τόσο μεταξύ των ηθοποιών, αλλά και μεταξύ ηθοποιών και θεατών.

Έλλη Μερκούρη: Σίγουρα, η επικοινωνία-συνδυασμός ομιλούσας και νοηματικής επηρεάζει όχι μονάχα την δραματουργία, αλλά και την επιλογή έργου. Κάθε φορά είναι μια διαφορετική πρόκληση. Όπως για παράδειγμα, πώς θα μπορούσε να αποδοθεί ελλειπτικός λόγος του Μπέκετ ή η απόδοση των κλασικών κειμένων της τραγωδίας, χωρίς να χαθεί η ποιητικότητά τους; Σε κάποιες περιπτώσεις, αποτελεί και δραματουργικό στοιχείο του έργου, όπως για παράδειγμα στις «Τρωάδες» του Ευριπίδη, όπου η σκηνοθετική προσέγγιση ήταν ότι οι Τρώες μιλούσαν μια άλλη γλώσσα, όπως είναι η νοηματική, ενώ οι Έλληνες την ομιλούμενη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο ρόλος της διερμηνέως, η οποία ήταν ο αγγελιοφόρος-διερμηνέας από την πλευρά των Ελλήνων. Θα προσέθετα επίσης, την εισαγωγή της μελέτης επάνω στο είδος του Visual Vernacular, όπου αυτή  μορφή τέχνης είναι ένας συνδυασμός νοηματικής, παντομίμας και ποίησης με κινηματογραφικές τεχνικές που την προσθέτουμε στα έργα μας, όταν και εφόσον ταιριάζει η περίπτωση.

Μιλήστε για την εμπειρία σας εκτός συνόρων: πως ήταν η συνάντηση με αντίστοιχες ομάδες άλλων χωρών; 

Μαρία Ρίκου: Η ευρωπαϊκή συνάντηση που είχαμε με αντίστοιχες ομάδες άλλων χωρών ήταν μια αξέχαστη εμπειρία. Γνωρίσαμε πολλούς καλλιτέχνες με διαφορικά ταλέντα όσον αφορά το χορό, το θέατρο, τη μουσική. Αλλά είχαμε κοινή φιλοσοφία σχετικά με τα ζητήματα της τέχνης. Μιλήσαμε για μεθόδους, για το πώς μπορούν να συνεργαστούν ένας κωφός με έναν ακούοντα ηθοποιό, παρουσιάσαμε ο καθένας τον τρόπο δουλειάς του και βιώσαμε μια διαφορετική ενδιαφέρουσα εμπειρία. 

Όλγα Δαλέκου: Μέχρι στιγμής δεν έχω συναντήσει ακριβώς θεατρικές ομάδες που κάνουν τη ίδια δουλειά με μας. Κάποιες ομάδες στοχεύουν μόνο σε κοινό όμοιό τους. Οι περισσότεροι ξαφνιάζονται με τον τρόπο που συνδυάζουμε τους δύο κόσμους, και ειδικά όταν εμείς οι κωφοί μιλάμε και βγάζουμε τη φωνή και τους ήχους μας. Αυτό για κάποιους είναι απαγορευτικό, για εμάς όμως είναι απόδειξη ότι μπορούμε να κάνουμε τα πάντα με τον δικό μας τρόπο.

Έλλη Μερκούρη: Η ευρωπαϊκή εμπειρία που αποκομίσαμε θεωρώ ότι ήταν από τις πιο όμορφες στιγμές της ομάδας. Συναντηθήκαμε με αντίστοιχες ομάδες άλλων χωρών στην καρδιά της Ευρώπης, στο  κέντρο των Βρυξελλών. Αρχικά, ήμασταν διστακτικοί στο πώς θα παρουσιάζαμε τη δουλειά μας. Μπορώ να σας πω, ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της ομιλίας μου, το άγχος δεν υποχώρησε καθόλου.  Ωστόσο, όταν ακούστηκε η ελληνική αρχαία τραγωδία στην αίθουσα και παρουσιάστηκε το βίντεο, δείχνοντας ένα κομμάτι της παράστασης, οι ευρωπαίοι ομόλογοί μας εντυπωσιάστηκαν τόσο πολύ με τον τρόπο που επικοινωνούσαν οι κωφοί με τους ομιλούντες ηθοποιούς, με την απόδοση της εκφραστικής αυτής γλώσσας που ονομάζεται νοηματική και με τόσα άλλα. Αλλά και εμείς, τη στιγμή εκείνη υπήρξε μεγάλη συγκίνηση...ποιος δεν συγκινείται άλλωστε με την ομορφιά και την ποίηση των κλασικών αυτών κειμένων;

Θέλετε να μοιραστείτε μια στιγμή boem (μποέμικη) από την ως τώρα πορεία της ομάδας σας;

Μαρία Ρίκου: Συνήθως μετά τις παραστάσεις, μου αρέσει που βγαίνουμε όλοι μαζί ηθοποιοί, σκηνοθέτρια, σκηνογράφος, φωτίστρια για ποτό ή μεζέδες για να το γιορτάσουμε όπου και αν βρισκόμαστε. Εκεί μπορεί να εμφανιστούν ξαφνικά από γνωστοί και φίλοι μέχρι κάποιος από οικογένεια. Έτσι γινόμαστε ξαφνικά όλοι μαζί μια παρέα στο πουθενά! 

Όλγα Δαλέκου: Οι ωραιότερες στιγμές είναι πάντα τα ταξίδια. Γνωριζόμαστε ακόμη περισσότερο και μοιραζόμαστε τους φόβους μας, τις εμπειρίες και λέμε ιστορίες. Φάρσες πάντα γίνονται, ξενύχτια και πολύ αγάπη. Δεν υπάρχουν πιο ωραίες στιγμές σαν κι αυτές.

Μυρτώ Γκανούρη: Είναι Σεπτέμβρης, ημέρα Δευτέρα. Θεσσαλονίκη. Την προηγούμενη ημέρα έχουμε παρουσιάσει την παράσταση «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Μπέκετ στο Κ.Θ.Β.Ε και πρωί - πρωί έχουμε πάει στο θέατρο για να πάρουμε το σκηνικό. 5 κοπέλες φορτώνουν στην σχάρα του αυτοκινήτου ένα σκηνικό παράστασης. Δένουν με χταπόδια. Τυλίγουν με νάιλον και ξεκινούν την επιστροφή στην Αθήνα. Φορτωμένες σε ένα επιβατικό με τα μπαγκάζια μας και το σκηνικό από πάνω. Πηγαίνοντας στην εθνική με τόσο ταχύτητα, όση δεν θα καταστρέψει το σκηνικό μας. Πιάνει βροχή. Όποτε σταματάμε, όπου βρίσκουμε υπόστεγο! Αυτά είναι τα «Τρέλα Χρώματα»!

Τσαμπίκα Φεσάκη: Ταξίδι επιστροφής μετά από παράσταση εκτός Αθηνών, πέντε άτομα μέσα σε ένα αμάξι κ ένα σκυλί, βαλίτσες, σκηνικά, κοστούμια, διαολεμένος αέρας και βροχή...ό, τι καλύτερο, σύσφιξη σχέσεων, γέλια, αγωνία, ζωή. 

Έλλη Μερκούρη: Δεν ξέρω τι να πρωτοθυμηθώ από όλα αυτά που έχουμε ζήσει μέχρι τώρα, τις αμέτρητες πρόβες, τα ξενύχτια, τα ταξίδια, τις αγωνίες. Αλλά και τις ομορφιές της χώρας μας την Αρχαία Ολυμπία, τους Δελφούς, το Κρατικό, τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ, τα διάφορα μέρη της Ελλάδας που είχαμε τη χαρά να επισκεφτούμε και προπαντός τους ανθρώπους που μας καλοδέχτηκαν και μας χειροκρότησαν...να μια όμορφη, ξεχωριστή στιγμή: ταξιδεύουμε εκτός για μια παράσταση, μονίμως το αυτοκίνητο φορτωμένο με ότι μπορεί κανείς να φανταστεί από σκηνικό, κοστούμια, βαλίτσες, τον Λίων μασκότ-σκυλί της ομάδας- μαζί πάντα και μαζί μεταφέρουμε και δυο παπαγαλάκια που έπρεπε να τα παραδώσουμε σε κάποιον εκεί που θα φτάναμε, γιατί αγαπάμε πολύ τα ζωάκια και όλα τα πλάσματα! Αυτή είναι η Θεατρική Ομάδα Κωφών "Τρελά Χρώματα"!!

*Για την θεατρική περίοδο 2019-20 η Ομάδα επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού για την παράσταση «Ιστορίες Φαντασμάτων από την Ιαπωνία» του Λευκάδιου Χερν.

Photo credits : Κάσσυ Χρυσάκη, Γιούλη Ντάλλα