Βάλτερ Πούχνερ @ Boem Radio

Ο Βάλτερ Πούχνερ έχει δημοσιεύσει περί τα 80 βιβλία, πάνω από 300 μελέτες και γύρω στις 1000 βιβλιοκρισίες και βιβλιοπαρουσιάσεις. Έχει διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής (Gastordinarius) στο Πανεπιστήμιο του Graz της Αυστρίας στην έδρα της Ethnologia Europaea (1985-86, 1988). Από το 1989 διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην αρχή στο Τμήμα Φιλολογίας και από το 1991 στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, στο οποίο έχει διατελέσει πρόεδρος και αναπληρωτής πρόεδρος. Έχει μετακληθεί πολλές φορές ως επισκέπτης καθηγητής σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια. Στις 22/11/2018 του απονεμήθηκε ο τίτλος του επίτιμου καθηγητή από το ΕΚΠΑ.

Ανταποκρίθηκε με αμεσότητα στο κάλεσμα της Νάγια Παπαπάνου να απαντήσει σε ερωτήσεις που αφορούν την θεατρική πραγματικότητα εν μέσω πανδημίας, το διαδίκτυο και το μέλλον του θεάτρου. Σύντομος και περιεκτικός, κλείνει με ένα υπαινικτικό σχόλιο ως προς την μποέμικη στιγμή που θα θέλαμε να μας αφηγηθεί.

Ν.Π.: Σαν ακαδημαϊκός, κριτικός και συγγραφέας είστε ένας άνθρωπος πολύ σημαντικός για την Ελληνική Θεατρολογία. Πέραν της μελέτης και της συγγραφής, πως είστε σαν θεατής θεατρικών παραστάσεων; Παρακολουθείτε συστηματικά; Είναι μέρος της κοινωνικής σας δραστηριότητας; Έχετε σκηνοθέτες, συγγραφείς, καλλιτέχνες που να παρακολουθείτε την δουλειά τους;

Β.Π.: Ασφαλώς. Απλώς λόγω ηλικίας και covid 19 αυτή η δραστηριότητα έχει κάπως περιοριστεί. Παλαιότερα παρακολουθούσα συστηματικά συγγραφείς, για τους οποίους έχω δημοσιεύσει μονογραφίες (Ζιώγας, Καμπανέλλης, Μάτεσις, Αναγνωστάκη κτλ., τα τελευταία χρόνια Δημητριάδη).

Ν.Π.: Τα τελευταία χρόνια είθισται θεατρικές παραγωγές να αναμεταδίδονται ζωντανά, μέσω διαδικτύου ή δορυφορικά, σε επιλεγμένους χώρους. Οι πρόσφατες συνθήκες περιορισμού, και τα μέτρα προστασίας κατά της εξάπλωσης του CoVid-19, οδήγησαν θεατές και καλλιτέχνες στην λύση του διαδικτύου. Εσείς έχετε παρακολουθήσει θεατρική παράσταση μέσω διαδικτύου;

Β.Π.: Ναι, αλλά είναι και μέσον της διδασκαλίας, γιατί κεντρικό γνωστικό αντικείμενο της Θεατρολογίας είναι η θεατρική παράσταση. Για ιστορικές παραστάσεις το video είναι η πιο λεπτομερειακή πηγή για την ανάλυση, αλλά το video είναι video, δεν είναι η παράσταση (χάνεται η ατμόσφαιρα, η αύρα, η ελευθερία του θεατή να εστιάσει την προσοχή του όπου θέλει, το βίωμα των αντιδράσεων του κοινού και πολλά άλλα). Σήμερα συνιστούμε στους φοιτητές video + αλλεπάλληλες επισκέψεις στην ίδια παράσταση και να κρατούν σημειώσεις, και μετά κριτικές, συνεντεύξεις, υλικό του internet κτλ.

Ν.Π.: Αυτή η διάθεση, να διατηρηθεί ενεργός η σχέση του καλλιτέχνη με το κοινό, ακόμα και μέσω ενός άλλου μέσου πλην της θεατρικής σκηνής, μπορεί να διακινδυνεύσει βασικά στοιχεία της θεατρικής εμπειρίας, όπως η εγγύτητα χρόνου και χώρου;

Β.Π.: Οι συνέπειες είναι θετικές και αρνητικές. Στις θετικές ανήκει το γεγονός ότι με την τηλεοπτική μετάδοση διευρύνεται πολύ ο κύκλος των ενδεχόμενων θεατών έως το τελευταίο χωριό, και προσελκύεται ένα κοινό που δεν έχει πάει ποτέ σε θέατρο, και ενδεχομένως δε θα πάει ποτέ. Στις αρνητικές συνέπειες συνυπολογίζεται το γεγονός, ότι το θέατρο είναι μια κοινωνική τέχνη, όπως το ορίζει ήδη ο προσδιορισμός του θεάτρου: θεατρική παράσταση γίνεται μόνο τότε, όταν μια ομάδα ηθοποιών υποδύεται θεατρικούς ρόλους ενώ μια ομάδα θεατών παρακολουθεί. (Βλ. Β. Πούχνερ Μία εισαγωγή στην επιστήμη του θεάτρου, Αθήνα, Παπαζήσης 2011). Χωρίς θεατρικό κοινό δεν γίνεται παράσταση, ζωντανή επικοινωνία μεταξύ σκηνής και πλατείας, και ηθοποιοί και θεατές πρέπει να συνευρίσκονται μαζί στον ίδιο χώρο και τον ίδιο χρόνο, για να γίνει εφικτή αυτή η επικοινωνία, που έχει και τα απρόοπτα της. Αυτό χάνεται στη τηλεοπτική μετάδοση, που είναι κονσέρβα. Η επικοινωνία είναι μονομερής.

Ν.Π.: Πέραν της αναπαραγωγής παλαιότερων παραστάσεων, υπήρξαν μεμονωμένες περιπτώσεις έργων που σκηνοθετήθηκαν για το διαδίκτυο, και μεταδόθηκαν ζωντανά στο κοινό. Σε αυτές τις συνθήκες μπορεί να ωριμάσει ένα υβρίδιο παραστατικών τεχνών; Τι χρειάζεται για να συσταθεί μια νέα φόρμα;

Β.Π.: Φαντάζομαι πως κάπως έτσι θα είναι το μέλλον του θεάτρου. Ένα μέρος των παραστάσεων θα γίνει με αυτό τον πιο οικονομικό τρόπο. Μειώνεται βέβαια η μαγεία και η ουσία της παράστασης, που είναι η ζώσα επικοινωνία, ενώ στην φιλμοποιημένη παράσταση παρακολουθούμε μόνο τη μεριά της παραγωγής, όχι και της λήψης. Το εμπορικό θέατρο μπορεί να ζήσει πιο εύκολα με τέτοιες εξελίξεις, παρά το θέατρο του Grotowski.

Ν.Π.: Σε μια εποχή που η επικοινωνία είναι κυρίως ψηφιακή στην δομή της και εικονική στην πραγμάτωση της, το θέατρο πως θα μπορούσε να λειτουργήσει σε αυτό το πλαίσιο; Όταν ηθοποιοί και θεατές συγκοινωνούν μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας, μπορεί αυτή η συνθήκη της φυσικής απόστασης όλων των συντελεστών να αλλάξει την επικοινωνία ;

Β.Π.: Δύσκολο να κάνει κανείς προβλέψεις. Αλλά φαντάζομαι το θέατρο, όπως το ξέραμε, θα επιβιώσει σε πιο κλειστές παραστάσεις μικρών θεάτρων με έργα, όπου η ατμόσφαιρα και η ένταση της εσωτερικής μέθεξης του κοινού παίζει κυρίαρχο ρόλο. Στις μεγάλες παραγωγές οι λεπτότητες και η συνθετότητα μιας τέτοιας επικοινωνίας δεν παίζει τον ίδιο ρόλο και κινείται σε πιο συμβατικά πλαίσια.

Ν.Π.: Ποια αξία στο θέατρο θεωρείτε αδιαπραγμάτευτη;

Β.Π.: Η εσωτερική (στο αυτοσχέδιο θέατρο και πραγματική) επικοινωνία μεταξύ ηθοποιού και θεατή. Αλλά ήδη με τα πειράματα του 20ου αιώνα, τις πάσης φύσεως performances κτλ. αυτό το δεδομένο δεν είναι πια ακλόνητο και η μονομερής επικοινωνία τους κινηματογράφου γίνεται αποδεκτή. Όπως σε τόσα άλλα θέματα θα προκύψουν υβριδικές μορφές.

Ν.Π.: Θέλετε να μοιραστείτε μια στιγμή boem (μποέμικη) από την ζωή σας;

Β.Π.: Γιατί όχι;

Η φωτογραφία είναι από «Τα στέκια - Ιστορίες αγοραίου πολιτισμού» της ΕΡΤ2

Ο Βάλτερ Πούχνεργεννήθηκε στη Βιέννη το 1947. Σπούδασε Επιστήμη του Θεάτρου (Θεατρολογία) στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και το 1972 απέκτησε τον τίτλο του διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής, με μια εργασία για το νεοελληνικό θέατρο σκιών. Το 1977 ανακηρύχθηκε υφηγητής, στο ίδιο Πανεπιστήμιο, με μια διατριβή για τη γέννηση το θεάτρου στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό. Από τότε έχει εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα, συνεχίζει όμως να διδάσκει για 30 χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης σε μορφή εντατικών μαθημάτων. Διδάσκει επί δώδεκα χρόνια ιστορία θεάτρου στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το 1987 εκλέγεται Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας στο Ρέθυμνο. Παράλληλα διδάσκει ως επισκέπτης καθηγητής (Gastordinarius) στο Πανεπιστήμιο του Graz της Αυστρίας στην έδρα της EthnologiaEuropaea (1985-86, 1988). Από το 1989 διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην αρχή στο Τμήμα Φιλολογίας και από το 1991 στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, στο οποίο έχει διατελέσει πρόεδρος και αναπληρωτής πρόεδρος. Έχει μετακληθεί πολλές φορές ως επισκέπτης καθηγητής σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια. Το 1994 εκλέγεται αντεπιστέλλον μέλος της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών, το 1995 διδάσκει ως επισκέπτης καθηγητής στο Ινστιτούτο Βυζαντινολογίας και Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Το 2001 παρασημοφορείται για τις επιστημονικές του επιδόσεις με την ανώτατη διάκριση του “Αυστριακού Σταυρού Τιμής για την Επιστήμη και την Τέχνη”. Το 2002 εκλέγεται Πρώτος Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, αξίωμα που κατέχει έως σήμερα. Το 1996/97, 1999/2000 και 2003/06 τελεί γενικός συντονιστής των Επιτροπών Κρίσεως του Α´, Β´, και Γ´ Διεθνούς Θεατρικού Διαγωνισμού του Ωνασείου Ιδρύματος. Έχει δημοσιεύσει περί τα 80 βιβλία, πάνω από 300 μελέτες και γύρω στις 1000 βιβλιοκρισίες και βιβλιοπαρουσιάσεις. Χώρος των ερευνητικών του ενδιαφερόντων είναι η ιστορία και θεωρία του ελληνικού, μεσογειακού και βαλκανικού θεάτρου, η συγκριτική λαογραφία, οι βυζαντινές και νεοελληνικές σπουδές, φιλολογικά και ιστορικά θέματα, η έκδοση κειμένων, καθώς και η θεωρία του θεάτρου και του δράματος. Στις 22/11/2018 του απονεμήθηκε ο τίτλος του επίτιμου καθηγητή από το ΕΚΠΑ.